Szlak Komeńskiego

Vrchlabí Náměstí - Vrchlabí Náměstí

Śladami wiary i nauczyciela narodów
[60km/1252m; MTB]

Trasa ta jest powrotem do czasów, kiedy nasze góry – leżące na
peryferiach, a więc oddalone od wydarzeń mających miejsce w kraju
– zapewniały ochronę wszystkim tym, którzy znaleźli się w konflikcie z
ówczesnymi władcami. Wróćmy do początków XVII w., kiedy konflikt religijny,
którego początkiem były wojny husyckie w XV w., osiągnął apogeum. Spory
między katolikami a protestantami, które wpędziły kraj w biedę, zakończyły się
powstaniem niekatolickiej szlachty czeskiej przeciwko cesarzowi oraz klęską
tego powstania w 1620 r. w bitwie pod Białą Górą. Konsekwencją było twarde
panowanie Habsburgów oraz germanizacja i rekatolizacja. Podkarkonoskie
dominia należące do protestanckiej szlachty zostały skonfiskowane, przejął
je Albrecht von Wallenstein (Waldstein), dowódca armii cesarskiej.
W okresie tym wielu niekatolików uciekło na leżący za górami Śląsk, gdzie
znaleźli ochronę u tamtejszych protestanckich władców. Jednym z takich
uciekinierów religijnych, zwanych eksulantami, był Jan Amos Komeński (1592
– 1670), biskup najbardziej znanego czeskiego kościoła protestanckiego –
jednoty braci czeskich. Był to jeden z największych europejskich pedagogów
oraz filozofów humanistycznych oraz pisarz.
W regionach podgórskich, daleko od centrum kraju, odwet katolickiej
szlachty nie był tak szybki. Jeszcze w latach 1626 – 1628 Komeński znalazł
tymczasowe schronienie w pałacu w Bílej Třemešnej, należącym kiedyś do
wspierającego powstanie Adama Zilvára z Silbersteina. Jan Amos znalazł
tu w słynnej bibliotece inspirację dla swojego najbardziej znanego dzieła
pedagogicznego „Didaktica Magna”. Podczas tego pobytu odwiedzał również
inne miejsca leżące na podgórskim terenie Podkrkonoší. W 1627 r. przebywał
w Vlčicach, w innym skonfiskowanym pałacu Adama Zilvára. W zimie 1627 r.
w Horní Brannej odwiedził Václava Zárubę z Hustířan, który w nie swoim już,
bo skonfiskowanym i należącym do Wallensteina, pałacu czekał końca swych
dni. W pałacu znajduje się dziś – oprócz urzędu gminy – małe muzeum,
upamiętniające pobyt Komeńskiego oraz jego dzieło. To właśnie było ostatnie
miejsce, w którym przebywał przed definitywną ucieczką z ojczyzny. Wraz z
rodziną i przyjaciółmi odjechał zimą 1628 r. po starej drodze na Černý Důl
obok dzisiejszych kopalni wapienia przez góry zwane Konfiskáty.
Dziś zwrócą tu naszą uwagę dwie odnowione kapliczki. Powstały już
po odejściu Komeńskiego, kiedy Kościół Katolicki wszelkimi sposobami
umacniał swoją pozycję, budując niewielkie obiekty oraz bogate klasztory.
Uważny obserwator odnajdzie takich kapliczek oraz przydrożnych krzyży
dziesiątki, zwłaszcza na terenach podgórskich. Eksulanci szli dalej w kierunku
na Janské Lázně i Žacléř. Pomnik w miejscowości Černá Voda upamiętnia
miejsce, gdzie Komeński na zawsze opuścił kraj ojczysty, aby wyruszyć do
Leszna, a później do Anglii i Szwecji. Tam stał się znanym i cenionym w całej
Europie uczonym, autorem wielu dzieł i podręczników, z których uczyli się
także liczni europejscy władcy.
Nasza trasa zawraca jednak powyżej Janskich Lázni w głąb kraju, w
kierunku na Vlčice i Hostinné, a stąd prowadzi po starej drodze z pięknymi
widokami na Karkonosze z powrotem w góry. Dziś tylko czasami korzystają
z niej rolnicy, dlatego z trudnością odgadujemy jej przebieg. Ona właśnie
stanowiła prawdopodobnie początek – często tragicznie zakończonych
– prób przejścia przez góry w poszukiwaniu wolności religijnej.
Bracia czescy oraz inni protestanci mogli wrócić do kraju dopiero po
Patencie Tolerancyjnym ogłoszonym przez Józefa II w 1781 r. Tymczasem
jednak rozeszli się po całym świecie, wielu z nich zasłynęło jako misjonarze
w dalekich krajach – na Wyspie św. Tomasza, Grenlandii, w Ameryce Pn. czy
Afryce Pd.